Tahkikat inceleme demektir. Bir davanın en uzun süren aşamasıdır. Tarafların dilekçelerinde ileri sürdükleri iddia ve savunmaların doğru olup olmadığı bu aşamada araştırılır. Hakim gerekirse bu aşamada tarafları isticvap edecek ve bu isticvap ışığında bir takım sonuçlara ulaşmaya çalışacaktır. HMK 169 vd. maddelerinde düzenlenmiştir isticvap.
İsticvap
Hakimin bir vakıanın gerçekleşip gerçekleşmediği konusunda, tarafın aleyhine olan bir durum hakkında sorguya çekilmesidir. Onur, o çakmağa sen mi çöktün? İsticvap asla bir delil değildir. Bizim kanunumuzda isticvap deliller arasında düzenlenmemiştir.
Hakimin davayı aydınlatma ödevi ile isticvap aynı şey değildir. İsticvap tarafın adeta teknik bir sorgusudur. Yani ancak belirli kurallar çerçevesinde hakim tarafı dinlerse buna isticvap denilir. Yoksa hakim isterse kafasına göre taraflardan birini çağırıp soru da sorabilir bu durum isticvap olmaz. Yani isticvap; bir tarafın, aleyhine olan bir konuda hakim tarafından sorguya çekilmesidir.
İsticvap; davanın temelini oluşturan konular ve onlarla ilgili hususlar hakkında yapılır. Yani davanın çözümüne etkili olacak çekişmeli vakalar hakkında yapılır.
Bir kimse kendi lehine olan bir konu hakkında isticvap edilemez! Onur bana neden sigara verdin gibi bir isticvap yapılamaz. Taraf aleyhine olması gerekir.
Bir taraf diğer tarafın isticvap edilmesini isteyebileceği gibi, hakim de resen isticvaba karar verebilir.
İsticvap ancak bir tarafa yönelik olarak yapılabilir. Tarafın avukatı isticvap edilemez. Vekil isticvap edilemez “Edilir yazarsanız fahiş hata olur”. Tüzel kişilerde ise; tüzel kişiyi dışa temsil etmeye yetkili olan kişi isticvap edilir. Eğer bir kimse sınırlı ehliyetliyse yasal temsilcisi isticvap edilir. Fakat bu sınırlı ehliyetsizler hatırlanacağı üzere bazı konularda tam ehliyetlidirler. Bu durumlarda ise yasal temsilcileri değil kendileri isticvap edilir.
İsticvap edilecek tarafa mahkeme meşruhatlı (ihtarlı) davetiye gönderir. Ancak meşruhatlı davetiyeyle çağırırsak isticvap olur. Mutlaka meşruhat olması gerekir. İsticvaba davet edilen kimseye bizzat davetiye gönderilir. Tarafın avukatı olsak bile davetiye bize değil müvekkile gider. Belirlenen gün ve saatte hazır olması gerektiği kendisine bildirilir. Ayrıca hangi konuda, hangi vakıalar hakkında kendisinin isticvap edileceği söylenilir. Eğer geçerli bir özrü olmadan duruşmaya gelmezse veya gelip de kendisine sorulan sorulara cevap vermezse sorulan vakıayı ikrar etmiş sayılır. Tarafın duruşmaya gelmemesinin sonucu kanunda bu şekilde düzenlendiği için tarafın isticvap için duruşmaya cebren getirilmesi mümkün olmayacaktır.
Birinci dönemde öğrendiğimiz üzere her mahkemenin kendisine has yargı çevresi vardır. Ancak o yargı çevresi içinde usuli işlemlerini görebilecektir. Buna yetki diyorduk… Ancak burada bir istisna söz konusudur. İsticvap konusunda, daha önce yetki de gördüğümüz yargı çevresi dikkate alınmayacaktır. Ama isticvap edilecek kişi mahkemenin bulunduğu il dışında oturuyorsa ve aynı anda ses görüntü yoluyla isticvap edilmesi mümkün değilse, o zaman istinabe suretiyle isticvap edilir. Mesela dava Çubuk da açılmış olsun. Dava Polatlı da görülüyor olsun. Kanun diyor ki Ankara’nın sınırları içerisinde oturduğun sürece mahkemeye gitmek zorundasın.
Ankara sınırları içerisinde olduğu sürece, isticvap edilecek kişi nerede oturursa otursun, mahkeme nerede olursa olsun her türlü mahkemeye gitmek zorunda olacaktır. Yargı çevresi değil il sınırları dikkate alınacaktır. Bunun gerekçesi ise doğrudan doğruyalık ilkesi ile bağlantılıdır. Doğrudan doğruyalık ilkesi; yargılamada araya bir başka kişi girmeden, doğrudan doğruya hakim tarafından usuli işlemlerin yapılmasıdır. Ayrıca bu durum istinabeden doğan zaman kaybının da önüne geçecektir. Taraf başka bir ilde oturuyorsa; yine doğrudan istinabeye gitmiyoruz. Sesbil sistemi ile en azından görüntü ve ses yoluyla iletişim kurmaya çalışıyoruz. Eğer bir kimse hastalık, sakatlık vs. olgular yüzünden mahkemeye gidemeyecek durumda ise, hakim tarafın bulunduğu yere gidip isticvap işlemini yapacaktır.
İsticvap sonunda tutanak düzenlenir. Tarafa sorulan sorulara yer verilir bu tutanakta. Tarafın cevapları da tabi…
İsticvap sadece taraflarca hazırlama ilkesinin geçerli olduğu davalarda uygulanabilir. Resen araştırma ilkesinin geçerli olduğu davalarda isticvaba başvurulamaz. Çünkü hakim resen araştırma ilkesinin geçerli olduğu davalarda ikrarla kabulle bağlı değildir. İddiayı ve savunmayı değiştirme yasağı bu davalarda uygulanamaz, taraflar sulh olamaz. İkrar hakimi bağlamayacağı için ve bizimde isticvabda amacımız ikrar elde etmek olacağı için; isticvap resen araştırma ilkesinin geçerli olduğu davalarda uygulanamayacaktır.