Ayni haklar eşyalar üzerindeki mutlak haklardır. Ayni hakları ikiye ayırıyoruz.
1- Tam Yetki Veren Hak
Tek bir tanedir ve mülkiyet hakkıdır. Mülkiyet hakkı sahibine tüm yetkileri verir. Malı kullanma, ondan faydalanma, tasarruf etme ve yok etme.
2- Sınırlı Yetki Veren Haklar
Sınırlı ayni haklar denir. Mülkiyet hakkının sahibine tanıdığı yetkilerin bir kısmını tanıyan haklardır. Bu hakları başkalarına malik tanır. Yani malik başkasına haklar tanıyarak buna katlanmak suretiyle sınırlı ayni haklar tesis eder.
Mülkiyet hakkı teslim ile geçer. Bir eşyanın satışına ilişkin sözleşme yapılması mülkiyeti geçirmez. Satış sözleşmesi dolayısıyla bir alacak hakkı elde edersiniz. Bu alacak hakkı satıcıdan satın aldığınız eşyanın mülkiyetinin size geçirilmesi, teslim edilmesi hakkıdır.
Satış sözleşmesi ile sadece bir alacak hakkı doğar. Satıcı kitabı size teslim etmeden bir başkasına sattığında sizin sadece bir alacak hakkınız var. Aynı eşya birden fazla kişiye satılabilir buna bir engel yok. Ancak size teslim etmemiş, diğer şahsa teslim etmiş. Bu durumda malik eşyayı teslim alandır. Siz, o eşya üzerindeki tek hakkınız olan alacak hakkınızı satıcıya karşı ileri sürebilirsiniz, üçüncü kişiye karşı değil.
Adam beyaz eşya alışverişi yapıyor, eşyaları kamyona yüklüyor. Satış sözleşmesi de yapıldı teslim de gerçekleştirildi. Birisi kamyonetten alıp götürürse bu eşyaları satın alan her türlü davayı açabilir. Çünkü mülkiyet geçti. Mülkiyet hakkı herkese karşı ileri sürülebilir. Kimse o eşyaya zarar veremez, elinden alamaz. Burada “teslim” önemli. Teslim olmadan mülkiyet geçmez.
Ayni Hakkın Tanımına İlişkin Görüşler
- Klasik Görüş: Ayni hak, eşya ile hak sahibi arasında mevcut hâkimiyet ilişkisinden ibarettir.
Eleştirisi -> Eşya ile kişi arasında hukuki ilişki olmaz Ancak kişiler arasında hukuki ilişki olabilir.
- Şahısçı Görüş: Ayni hak, hak sahibi ile diğer tüm kişiler arasında meydana gelen ve bu kişileri hak sahibine karşı borç altına sokan bir hukuki ilişkidir. Hak sahibi dışındakilerin ayni hakkı ihlal etmeme borcu altına girmesi söz konusu.
Eleştirisi -> Ayni hakkı borçlusu belirlenmemiş bir borç ilişkisi olarak görüyor bu görüş. Ayni hak karşısında dünyadaki tüm kişileri nasıl borçlu kabul edebilirsin? Ancak ihlal halinde borçlu belirli hale geliyorsa ayni hakkın varlığını ihlale bağlamış oluyoruz bu görüşe göre. Hakkın varlığını ihlale bağlamak ne kadar doğru?
- Modern Görüş: Ayni hak, kişiye eşya üzerinde doğrudan hâkimiyet sağlayan ve herkese karşı ileri sürülebilen haktır. Klasik görüşteki kişi ve eşya arasındaki ilişkiye ek olarak şahısçı görüşteki herkese karşı iddia edilebilmeyi de tanıma eklemiş bu görüş. Ayni hakkın herkese karşı korunuyor olması ona mutlak hak niteliği verir. Ayni hak bu yüzden mutlak haklardandır. Modern görüşü savunuyoruz. TMK 683 de bu görüşten hareket ediyor.
Madde 683-
Bir şeye malik olan kimse, hukuk düzeninin sınırları içinde, o şey üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir.
Sınırlı ayni haklar da herkese karşı ileri sürülür. Sınırlı ifadesi yetki bakımından sınırlamayı ifade eder. Mutlak ayni hak olan mülkiyet hakkı; kullanma, yararlanma ve tasarruf yetkisi verirken sınırlı ayni haklar bu yetkilerden hak sahibince karşıya tanınan bazı yetkileri içerir. Sınırlı ayni haklar da eşya üzerinde doğrudan hâkimiyet sağlar ve herkese karşı ileri sürülebilir.