1. Hemen uygulama:
YTCK Madde 7/1. “İşlendiği zaman yürürlükte bulunan kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz.” Bu, hemen uygulama ilkesinin dışavurumudur.
Hemen uygulama ilkesi özellikle ceza muhakemesi kanunları, güvenlik tedbirlerine ilişkin yasalar ve infaz yasalarında etkisini gösterir.
Hemen uygulama ilkesinin maddi ceza hukuku alanındaki sınırlarını “aleyhe yasanın geçmişe yürümesi yasağı” ve “lehe yasanın geçmişe yürümesi ilkesi” oluşturur. YTCK 7(1) c.2 ve 7(2).
2. Sanığın lehine olan kanunun uygulanması ilkesi:
Kanunilik ilkesinin geçerli olduğu ceza hukukunda geriye yürümeye kabul edilemez.
YTCK Madde 7 kurallarına göre:
• Eylem işlendiği sırada suç değilse, fail sonraki yasaya göre cezalandırılamaz.
• Suç olan bir eylem yeni kanunla suç olmaktan çıkarılmışsa fail cezalandırılamaz.
• Bu durumda, hüküm kesinleşmiş olsa bile, infaza son verilir ve hükmün ceza hukukuna ilişkin sonuçları ortadan kalkar. Ancak diğer hukuk dallarına ilişkin sonuçları kendiliğinden kalkmaz.
• Fiil hem önceki hem de sonraki kanunlar bakımından suç ise, bu iki kanundan lehe olanı uygulanır ve infaz olunur.
3. Lehe kanun geriye yürür.
Normalde, ceza kanunları aleyhe sonuç doğuracak şekilde geçmişe etkili olmaz. Ceza kanunlarının geriye yürümesi yasağının istisnası, sanığın lehine olan yasanın geriye yürümesidir. Lehe kanun geçmişe yürür. Neden? Çünkü yasa koyucu yeni kanunu kabul etmekle o eylemin cezalandırılması veya daha ağır cezalandırılmasında artık sosyal yarar görmemektedir.
Sanığın lehine olan kanun nasıl tespit edilir?
Bir eylemi suç olmaktan çıkartan; suçun kanuni unsurlarını zorlaştıran; hapis cezası yerine para cezası getiren; fiili şikayete bağlı hale getiren; zamanaşımı süresini kısaltan kanun sanığın lehine olan kanundur. Türü ve miktarı açısından daha hafif ceza öngören kanun lehe olan kanundur; örneğin, süreli hapis cezası müebbet hapis cezasına göre daha hafiftir. Türü aynı olan cezalardan miktarı az olan daha hafiftir.
4. İleriye yürüme:
Yasaların ileriye yürümesi, yürürlükten kaldırılan bir yasa hükmünün sonraki fiillere de uygulamaya devam edilmesi demektir. Ceza hukukunda ileriye yürüme kabul edilmez.